Όταν ο Ρήγας συνάντησε τον Μέγα Αλέξανδρο

Μια από τις σημαντικότερες μορφές του νεότερου ελληνισμού, ο Ρή­γας Βελεστινλής (Φεραίος), όπως έχουμε ξαναγράψει στην παρούσα στήλη, είχε αναπτύξει σημαντική συγγραφική και εκδοτική δραστηριότητα. Αυτή η πτυχή των ενδιαφερόντων του εντασσόταν στο γενικότερο επαναστατικό σχέδιο που είχε για την ελευθε­ρία της πατρίδας του άλλα και των άλλων βαλ­κανικών λαών. Οι εκδοτικές του δραστηριότητες έφτασαν στο απόγειό τους στη διάρκεια της δεύ­τερης παραμονής του στη Βιέννη από τον Αύγου­στο του 1796 έως τον Δεκέμβριο του 1797.

Στο πλαίσιο αυτού του επαναστατικού του ιδεώδους, ο Ρήγας τύπωσε τη μεγαλειώδη δωδεκάφυλλη «Χάρτα της Ελλάδος», τη «Νέα Χάρτα της Βλαχί­ας», τη «Γενική Χάρτα της Μολδοβίας», την εικό­να του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τα βιβλία «Νέος Ανάχαρσις» και «Ο Ηθικός Τρίπους». Παρά τη γενικότερη καχυποψία που επικρατούσε εκείνη την εποχή, κυρίως στα εκδοτικά πράγμα­τα, με τη λογοκρισία ετοιμοπόλεμη, ο Ρήγας κα­τάφερνε να εξασφαλίζει την απαραίτητη άδεια που χρειαζόταν από την αυστριακή αστυνομία, προκειμένου να τυπώνει τις εκδόσεις του, πράγ­μα που γινόταν με μεγάλο ρίσκο. Βέβαια τα έργα που δεν μπόρεσε να τυπώσει με την ειδική άδεια που χρειαζόταν ήταν η «Νέα Πολιτική Διοίκησις» και ο «Θούριος». Αυτά τα τύπωσε εν πλήρη μυστικότητα, παράνομα, στο τυπογραφείο των Σιατιστινών αδελφών Πούλιου. Την ίδια παράνομη τακτι­κή ακολούθησε προκειμένου να τυπώσει και το «Στρατιωτικόν Εγκόλπιον». Αυτά τα έργα του δύ­σκολα θα μπορούσαν να παραπλανήσουν την αυ­στριακή λογοκρισία, μια και το
επαναστατικό τους περιεχόμενο ήταν περισσότερο από φανερό. Έτι, ο Ρήγας, άλλοτε φανερά και άλλοτε κρυφά, κατά­φερνε να αποκρύπτει τα επαναστατικά του ορά­ματα από τις ελάχιστα ανεκτικές αυστριακές αρ­χές και επιπλέον κατόρθωσε να λάβει και διαβα­τήριο για την Ελλάδα από τις αρχές της Αυστρίας. Αυτή η δραστηριότητα του Ρήγα σταμάτησε μετά την προδοσία του τον Δεκέμβριο του 1797 στην Τεργέστη από έναν τυχάρπαστο Έλληνα έμπορο. Τότε ήταν που κατασχέθηκαν τα έργα του «Πολιτι­κή Διοίκησις» και «Στρατιωτικόν Εγκόλπιον».


Τα ανακριτικά έγγραφα

Από τις πληροφορίες που ήρθαν στο φως μέσω των ανακριτικών εγγράφων, παίρνουμε μια σει­ρά πληροφοριών με πολύ ενδιαφέρον σχετικά με την έκδοση της εικόνας του Μεγάλου Αλεξάν­δρου από τον Ρήγα. Συγκεκριμένα πληροφορού­μαστε ότι η έκδοση της εικόνας του Μ. Αλεξάν­δρου απέβλεπε στο να επενεργήσει λυτρωτικά στον χαρακτήρα των υπόδουλων Ελλήνων, μια και θα τους υπενθύμιζε την απαράμιλλη ανδρεία του, τα αξεπέραστα κατορθώματά του αλλά και το μεγαλείο του παρελθόντος τους στο οποίο όφειλαν να φανούν αντάξιοι συνεχιστές, πράγ­μα που επιτυγχάνεται μόνο μέσα από την ελευ­θερία.

«Ομολογεί ο Ρήγας, ότι επί τω αυτώ σκοπώ της αναμορφώσεως (του έθνους του) εχάραξε παρά τω Μύλλερ και εξετύπωσε παρά τω Νίτς 1.200 αντίτυπα της εικόνος της παριστανούσης Αλέξανδρον τον Μέγαν, ης έκτυπον συνάπτεται ενταύθα υπό το στοιχείον D και ήτις είνε αντίγραφον καλλιτεχνήματος εκ του ενταύθα Μουσείου, ότι δε εις την εικόνα ταύτην προστέθηκεν αυτός τας επ’ αυ­τής εμφαινομένης παρατηρήσεις περί των πράξε­ων του ήρωος τούτου γαλλιστί και ελληνιστί. Και τινάς μεν των τοιούτων χαλκογραφιών διένειμεν εις Έλληνας ενταύθα, τας δε λοιπάς παρέδωκεν εις τον ήδη μνημονευθέντα Αβράμην προς πώλησιν αντί 20 κρεϋτσαρίων κατ’ αντίτυπον». Όπως ομολόγησαν και οι σύντροφοι του Ρήγα Δημήτριος Νικολίδης, Παναγιώτης Εμμανουήλ, Θεοχάρης Τουρούντζιας, στη δημοσίευση των Χαρτών, των βιβλίων και της εικόνας του Μεγά­λου Αλεξάνδρου, υπήρχε «επαναστατική πρόθε­ση».

«Ο Θεοχάρης Γεωργίου Τουρούντζιας… ομολο­γεί… α) Ότι είχε γνώσιν της προθέσεως του Ρή­γα, ην είχεν ούτος παρακευάζων τους ελληνικούς χάρτας, μεταφράζων το τέταρτον μέρος του Αναχάρσιδος και εκδίδων τας εικόνας Αλεξάνδρου του Μεγάλου, και παρατηρεί ότι έλαβε παρά του Ρήγα προς πώλησιν τρεις τοιούτους ολοκλήρους χάρτας και 50 αντίτυπα των εικόνων και ότι απέστειλε ταύτα προς τον εν Σεμλίνω αδελφόν του Γεώργιον Τορούντζιαν»

Το ενδιαφέρον της έχει και η παρατήρηση – δια­πίστωση του υπουργείου της Αστυνομίας σχετι­κά με την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου που τύπωσε. Ο συντάκτης αναφέρεται στο γεγονός ότι ο Ρήγας σχολιάζει την ανδρεία του Έλλη­να στρατηλάτη, του οποίου παρεμπίπτοντος η απεικόνιση τίθεται «εκτός νόμου» από την αυ­στριακή αστυνομία.

«Εκ της πορείας της ανακρίσεως των φυλακισθέντων απεδείχθη κατ’ ουσίαν ότι ο Ρήγας Βε­λεστινλής εσκόπευε πράγματι να παρασκευάση επανάστασιν εν Ελλάδι προς αποκατάστασιν της αρχαίας ελευθερίας, καθόσον οι συνένοχοί του κατέθεσαν εις βάρος του τα εξής… 4) Ότι εξέδωκεν εικόνα Αλεξάνδρου του Μεγάλου με πα­ρατηρήσεις περί της ανδρείας του, τα εικόνας δε αυτάς, τους χάρτες και τα αντίτυπα των ανωτέρω βιβλίων εν μέρει επώλησεν εις πολλούς Έλλη­νας ενταύθα, κατά μέγα μέρος όμως απέστειλεν εις Ελλάδα, Μολδαβίαν και Βλαχίαν προς πώλησιν, διά να διαφωτίση τους κατοίκους και να παραστήση εις αυτούς την αντίθεσιν της παλαιάς και σημερινής των καταστάσεως..».

Ο ρόλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Η ιδέα του Μεγάλου Αλεξάνδρου υπήρχε στο έργο του Ρήγα σαν μια συστηματική προσπά­θεια να χρησιμοποιηθεί ως σύμβολο για την αναγέννηση του έθνους. Έτσι η εικόνα του Αλέ­ξανδρου εντασσόταν σε ένα ευρύτερο σχέδιο που αποσκοπούσε στην αφύπνιση της ελληνι­κής συνείδησης. Στην 33η στροφή του «Ύμνου Πατριωτικού» ο Ρήγας προσκαλεί τον Μέγα Αλέξανδρο να βγει από τον τάφο και να δει τους απογόνους του, που είναι αντάξιοί του και με ανδρεία πολεμούν και κατατροπώνουν τους εχθρούς τους. Η «ανδρεία» που διακρίνει τον Μ. Αλέξανδρο, όπως γράφει και στην έκδοση της εικόνας του, χαρακτηρίζει πλέον και τους σκλα­βωμένους επαναστάτες της εποχής του:

«Αλέξανδρε, τώρα να βγης από τον τάφον, και να ιδής των Μακεδόνων πάλιν ανδρείαν την μεγάλην, πώς τους εχθρούς νικούνε, με χαρά στη φωτιά!».

Χαράκτης της προσωπογραφίας του Μ. Αλεξάν­δρου ήταν ο Φρανσουά Μίλερ, (Francois Muller, 1755-1816), ο οποίος ήταν και χαράκτης της δωδεκάφυλλης Χάρτας της Ελλάδος, (Βιέννη 1797), αλλά και των χαρτών Βλαχίας και Μολδαβίας (Βιέννη 1797). Το μονόφυλλο με την ει­κόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου τυπώθηκε στο τυπογραφείο του Ιακώβου Νιτς σε χίλια διακό­σια αντίτυπα και σε διαστάσεις του τυπωμένου 28,5 εκ. x 43,5 εκ.

Η εικόνα περιμετρικά έχει ένα λεπτό πλαίσιο και στο μέσον βρίσκεται η προσωπογραφία του Αλεξάνδρου, η οποία περιβάλλεται από τέσσε­ρις παραστάσεις «τα τριγυρινά εικονίσματα», όπως τα αποκαλεί ο Ρήγας, ενώ μεταξύ τους στις τέσσερις γωνίες χαράσσονται οι μορφές των στρατηγών του Μ. Αλεξάνδρου, του Αντιγό­νου, του Κασσάνδρου, του Πτολεμαίου και του Σελεύκου.

Οι 4 παραστάσεις

Πάνω και κάτω από τη μορφή του Μ. Αλεξάν­δρου ο Ρήγας έχει γράψει τα σχετικά με το μο­νόφυλλο και μία σύντομη ιστορία του Μ. Αλεξάνδρου στα ελληνικά αριστερά και στα γαλλι­κά δεξιά, χωρίζοντάς τα με μία κάθετη γραμμή. Το ελληνικό κείμενο έχει ως εξής: «Το εγχάραγμα τούτο παριστάνει το πρόσωπον του Αλεξάνδρου, και των 4 αρχιστρατήγων του, καθ’ ομοίωσιν μιας Ανατολικής κόκκινης πέτρας αγάθου, ήτις ευρίσκεται εις το αυτοκρατορικόν ταμείον εν Βιέννη. Τα 4 τριγυρινά εικονίσματα παριστάνουν το 1 την θριαμβευτικήν είσοδόν του εις την Βαβυλώνα. Το 2 την φυγήν των Περσών εις τον Γρανικόν ποταμόν. Το 3 την ήτταν του Δα­ρείου και το 4 την φαμίλιαν του νικημένου τού­του βασιλέως εις τους πόδας του Αλεξάνδρου. Ο Αλέξανδρος γεννηθείς εις τους 355 προ Χρι­στού, εσπούδαξε την φιλοσοφίαν εις τον Αρι­στοτέλη, έκαμε τα πρώτα δείγματα της ανδρείας και της πολεμικής αξιότητός του εις την μάχην της Χαιρωνείας, υπό την διοίκησιν του πατρός του, και διεδέχθη τον θρόνον της Μακεδωνίας 21 χρόνου, γνωρισθείς αρχηγός των Ελλήνων εις τους 333, διεύθυνε τας δυνάμεις των κατά των Περσών, εχάλασε την αυτοκρατορίαν των εις την Ασίαν και Αφρικήν, και την ήνωσε με την εδικήν του. Πολλαί αξιόλογοι πόλεις, σχεδόν και την σήμερον ακόμι, τω χρεωστούν την ύπαρξίν τους. Απέθανεν 32 χρόνων, βασιλεύσας 12. Εξεδόθη παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού, χάριν των Ελλήνων και φιλελλήνων, 1797».

Η έκδοση της εικόνας του Μεγάλου Αλεξάνδρου από τον Ρήγα δημοσιεύθηκε στις διάφορες εκ­δόσεις των έργων του και επανεκδόθηκε κατά το 1998 με την ευκαιρία της επετείου των δια­κοσίων χρόνων από τον μαρτυρικό θάνατό του.

xenofonb@gmail.com

Το ποντίκι

Το καραβάκι της ιστορίας